„Egzorcysta” Williama Petera Blatty'ego

Są tytuły, których nie trzeba przedstawiać nikomu. Nagrodzony 24 różnymi prestiżowymi nagrodami film w reżyserii Williama Friedkina, z muzycznym motywem przewodnim w wykonaniu nikogo innego, jak niezastąpionego Mike'a Oldfielda, „Egzorcysta” jest przez wielu uważany za jeden z najważniejszych, najlepszych filmów grozy w dziejach kina w ogóle. Rozpoznają go nawet tacy ignoranci jak ja, którzy kinem nie interesują się prawie wcale. Nieco mniej osób zdaje sobie jednak sprawę z tego, że ów głośny obraz powstał na motywach powieści, której premiera miała miejsce czterdzieści lat temu. Z tej właśnie okazji wydawnictwo Vesper serwuje nam wznowienie – opatrzone dodatkową sceną i odświeżone. Oto „Egzorcysta” Williama Petera Blatty'ego.

Chris McNeil jest aktorką filmową, właśnie kończącą zdjęcia do kolejnej produkcji, mającej stanowić krok milowy jej kariery – oraz samotną matką wychowującą Regan, dwunastoletnią córkę, z którą zazwyczaj nie rozstaje się ani na krok. Nic nie zapowiada dramatu, kiedy po powrocie z pracy Chris zastaje swoją pociechę bawiącą się jej starą tablicą do wywoływania duchów. Ta twierdzi, że rozmawia za jej pomocą z przyjacielem o wdzięcznym imieniu Kapitan Howdy. Dopiero po pewnym czasie staje się jasne, że dziwne, coraz bardziej niepokojące zachowanie dziewczynki pogłębiające się z dnia na dzień ma swoją głęboko zakorzenioną przyczynę. Damien Karras, wywodzący się z nizin społecznych ksiądz-psychiatra trapiony poczuciem winy z powodu śmierci matki, którą zostawił samą w pościgu za lepszym życiem, okazuje się być najlepszą osobą do znalezienia sedna problemu – a to, co odkryje, wstrząśnie jego i tak chwiejącą się wiarą.

Tak. Dziewczynka jest opętana. Cóż za niespodzianka, prawda? Odnoszę wrażenie, że rozgłos, podobnie jak sam dobór tytułu, mocno zaszkodziły „Egzorcyście” już w dniu premiery, a co dopiero czterdzieści lat po niej – oba dość dobitnie sugerują, jaki będzie ciąg dalszy historii. Wspominam o tym dlatego, że sporo wysiłku włożono w nakreślenie wątku rozróżnienia opętania od zwykłej choroby psychicznej, która opętanie imituje – autor sięgnął do fachowej literatury i rzeczywiście oparł swoją powieść na współczesnych mu zdobyczach psychiatrii, nadając całości miły pozór prawdopodobieństwa. Trudno nie sądzić, że w obliczu z góry znanego ciągu dalszego taka gra z czytelnikiem w kotka i myszkę nie mogła się powieść – z trudem i mozołem budowane napięcie umknie czytelnikowi, który nie zrezygnuje dobrowolnie z analizowania tego, co czyta. Dlatego też, żeby rzeczywiście wynieść z „Egzorcysty” wrażenia, które zaplanował autor, trzeba do lektury podejść z odpowiednim nastawieniem.

Również sam opis egzorcyzmów stoi w zadowalającej zgodności z bardziej oficjalnymi źródłami, w tym również relacjami dokonujących wypędzeń chrześcijańskich kapłanów. Nic dziwnego – całość oparta została na rzeczywistych doniesieniach, poprzedzających o rok datę wydania powieści. Demon opętujący Regan został przedstawiony naprawdę, cóż, demonicznie, zaś opis jego działań zawiera szczegóły tak obrzydliwe, że mogące poruszyć wyobraźnie (i żołądki) czytelników o co słabszych nerwach.

Kreacja bohaterów jest mocną stroną „Egzorcysty”. Neurotyczna aktorka, znękany poczuciem winy młody ksiądz, cwany detektyw z zamiłowaniem do gładkiej gadki czy wreszcie tytułowy egzorcysta, stary człowiek sprawiający wrażenie kogoś nie z tego świata, pełen ciepła, pokoju i cichej determinacji – ich wszystkich zarysowano tak dokładnie i spójnie, że ma się wrażenie czytania o losach prawdziwych ludzi. Łatwo przez to sympatyzować z nimi, wczuć się w ich losy, a przez to odczuć niemal na własnej skórze grozę obcowania z demonem.

„Egzorcysta” jest pozycją bardzo dobrą literacko. Nie opowiada może historii, która spiorunuje was swoim rozwinięciem i stopniem komplikacji (chociaż zakończenie jest raczej niespodziewane, a przy tym dosyć wstrząsające) – i tego nie należy się po niej spodziewać. Można natomiast spodziewać się, że prostą historię ludzkich dramatów w obliczu dramatu nadprzyrodzonego opowie w sposób, który autentycznie chwyta za serce. Kto jeszcze nie poznał, niech pozna czym prędzej.

Dane ogólne:

Tytuł oryginału: The Exorcist

Autor: William Peter Blatty

Wydawnictwo: Vesper

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 356