Żydzi to naród wyjątkowy, głównie ze względu na własną,
specyficzną kulturę i pełną zawirowań historię. Na ich temat można rozpisywać
się, tworząc grube tomiszcza dziejów, legend i wspomnień, jednak najbardziej
wart zaznaczenia jest jej charakter, który sprawił, że spora część tych ludzi
żyła bądź żyje w rozproszeniu, w innych krajach, pozostając w stałym dążeniu do
powrotu do ojczyzny. Ten motyw drogi do domu ma u nich nawet swoją nazwę –
alija. Alija („wstąpienie”) to droga, którą każdy żyjący poza granicami
ojczyzny Żyd musi przebyć, kiedyś do Palestyny, teraz do Izraela, gdzie
powitany zostanie z otwartymi ramionami, wreszcie u siebie. Ale nie tylko w sensie
fizycznym – to też wędrówka duchowa, o której powstało już wiele opowieści. Tym
bardziej przyziemnym aspektem zajmuje się książka „Most. Tajna operacja
przerzutu Żydów” Dariusza Wilczaka.
Tytułowe wydarzenie miało miejsce na przestrzeni lat
1990-1992, a przygotowania do niej zajęły jeszcze wiele poprzedzających. Gdy
tylko sytuacja polityczna pozwoliła na to, prawie 100 000 osób narodowości
żydowskiej skorzystało z możliwości wydostania się z granic rosyjskich, by udać
się wreszcie „do siebie”. Operacja zorganizowana została przy współpracy firmy Art-B,
znanej swego czasu z afery bankowej, jednak nie to jest przedmiotem książki.
Wspomniana firma zapisała się w historii również dzięki temu, że podjęła się
sfinansowania akcji „Most”, przeprowadziły ją natomiast polskie służby
specjalne, transportując uchodzących ludzi z Moskwy przez Warszawę.
Wilczak zajął się kwestią opisywanych wydarzeń w sposób
dokładniejszy niż wskazywałby na to choćby opis okładkowy książki: „geneza,
kulisy i przebieg” to trochę mało powiedziane. Pierwsze rozdziały książki (a
zajmuje to ostatecznie niemal połowę jej objętości) opisują dokładnie, krok po
kroku sytuację polityczną nie tylko Rosji, ale i państw europejskich, skupiając
się na stosunkach dyplomatycznych i ogólnej sytuacji Żydów na tych ziemiach. Po
zamiarach i planach przychodzi czas na realizację, i tu możemy przeczytać jak
drobiazgowo potraktowano proces transportu ogromnej przecież grupy ludzi tak,
by nie wracało to zbyt dużej uwagi, kto w tych wszystkim brał udział, kto się
do rzeczy przyczynił a kto był jej niechętny. Bardzo ładnym elementem jest
wspomnienie żydowskich wierzeń, kultury i genezy słowa „alija”, co uzupełniane
jest pojawiającymi się od czasu do czasu wspomnieniami opisywanych osób (m.in.
zarządzającymi spółką Art-B), jak i samego autora z rozmów z nimi.
Książka pisana jest głównie narracją pierwszoosobową, która
w miarę potrzeb przechodzi w bezosobowy opis wydarzeń. Momentami sprawia
wrażenie zbeletryzowanej, pojawiają się dialogi i sformułowania jak rodem z
opowieści snutej przy ognisku, co jest sporym plusem pozycji, bo pomimo sporego
ładunku informacji czyta się ją jak powieść. Poza faktami historycznymi
przedstawiony został w niej pełny kontekst polityczny i społeczny wydarzeń, ich
przyczyny i skutki, bądź sylwetki osób biorących udział i wypowiadających się
na temat akcji na przestrzeni lat. Dodatkiem są wstawki na szarym tle,
zawierające cytaty z legend, świętych ksiąg bądź po prostu wypowiedzi innych ludzi
związane z tematem, oraz zdjęcia, przedstawiające skany listów, dokumentów
dotyczących operacji oraz postacie biorące udział w wydarzeniach. Całość
umieszczono w estetycznie wykonanej i zwracającej uwagę kolorystyką okładce.
„Most…” to książka o niezbyt dużej objętości, za to ze
sporym ładunkiem informacji, podanych w bardzo przystępnej formie. Zwraca uwagę
przede wszystkim tym, jak została napisana, zastosowanym w niej językiem, który
jest znacząco lżejszy od większości tego typu publikacji dostępnych na rynku,
przez co też odbiera się ją zupełnie inaczej: mniej jak literaturę faktu, a bardziej
jak powieść z filozoficznymi i kulturoznawczymi elementami. Od siebie dodam
jeszcze, że warto się z nią zapoznać, bo spodoba się czytelnikowi
zainteresowanemu losami narodu żydowskiego bądź historią Polski i Europy.
Za egzemplarz recenzencki dziękuję wydawnictwu Fronda.
Dane
ogólne:
Tytuł oryginału: Most. Tajna operacja przerzutu Żydów
Autor: Dariusz Wilczak
Wydawnictwo: Fronda
Rok wydania: 2015
Liczba stron: 226
Ostatnio czytałam mały artykuł o tej operacji ze względu na aferę Bagsika. I była właśnie również mowa o tej książce. Chętnie do niej zajrzę.
OdpowiedzUsuńJako historyczka-judaistka z wykształcenia chętnie sięgnęłabym po tę pozycję :)
OdpowiedzUsuń