Ogień i lód. "Lirael, córka Clayrów" Gartha Nixa

   Po lekturze „Sabriel”, która, przeczytana po raz drugi, podobała mi się tak samo, o ile nie bardziej, niż za pierwszym razem, szybko przyszedł czas na tom drugi „jeszcze trylogii”, czyli „Lirael”. Jest to zdecydowanie najładniejszy tom serii – niebiesko-lodowa kolorystyka świetnie współgra z treścią książki, i wygląda też niesamowicie gustownie, a para: człowiek i pies, w postaci sylwetek na tle nieba, kojarzy mi się z lekka tolkienowsko.

   Nie przeczę, że oczekiwania miałam dość wysokie, bo choć postać głównej bohaterki pierwszego tomu nie była szczególnie wyjątkowa jak na swój typ, to już cała jej otoczka jako swego rodzaju nekromantki , zawsze w towarzystwie białego kota, niesamowicie przypadła mi do gustu. Sądziłam, że dostanę ciąg dalszy, ze starszą Sabriel, a tymczasem…

   Tytułowa Lirael jest Clayrą, co oznacza poniekąd kuzynostwo z rodem Abhorsenów. Wychowuje się wśród stadka kobiet obdarzonych darem widzenia przyszłości, w większym lub mniejszym stopniu. Jednak 14-letnia wówczas dziewczyna się wyróżnia z tego jednokolorowego tłumu – już choćby wyglądem, który odziedziczyła nie po blondwłosej, niebieskookiej matce, a po ojcu – czarne włosy i blada cera. Jest też jeszcze jeden ważny szczegół. Lata mijają, każda z rówieśniczek przechodzi przemianę, zostając obdarzona typowym dla Clayrów darem widzenia, a tymczasem Lirael… Lirael nie. Z nią nie dzieje się nic, chociaż czeka, coraz bardziej się niecierpliwiąc i czując się z każdym dniem bardziej wyobcowana, a dodając do tego apodyktyczną ciotkę i matkę, która porzuciła ją we wczesnych latach i odeszła, by gdzieś daleko później umrzeć, otrzymujemy wybuchową mieszankę uczuć w spokojnej, nastoletniej skórze. I ta mieszanka w końcu daje o sobie znać w serii lekkomyślnych, ale  brzemiennych w skutki decyzji.

   W historii pojawiają się Sabriel i Touchstone, jednak jako postacie mocno poboczne: król i królowa Starego Królestwa, ciągle w drodze, ciągle uganiający się za kolejnym zagrożeniem. Pojawiło się nowe źródło zła w państwie: nekromanta, chcący obudzić pradawną, złą istotę, który z dnia na dzień nabiera więcej sił, próbując też zagrozić królewskiej rodzinie – a zwłaszcza księciu Samethowi, młodszemu dziecku znanej nam pary. Jak się to łączy z pozbawioną daru widzenia sierotą Clayrów? Bardziej, niż się może wydawać.

   Na początku trochę brakowało mi Sabriel. Ta nowa, starsza jej wersja jest już „dorosła” i odległa, a Touchstone poważny i tatusiowaty. Ach, starzejący się bohaterowie…  W zamian mamy Lirael, która jest zdecydowanie bardziej żywiołową osóbką od poprzedniczki, reaguje bardziej emocjonalnie i podejmuje mniej przemyślane decyzje. W porównaniu z nią, Sabriel była prawdziwą młodą damą. Czternastolatka przechodzi w siedemnasto- a potem osiemnastolatkę, nie zmieniając się właściwie, i taką rzucają ją Clayry do świata pełnego grozy, o której młódka wychowana pod kloszem lodowca nie ma prawa wiedzieć. Ale daje sobie radę – „boję się, ale idę”. Odkrywa też, że dostała dar mocy, chociaż nie jest to to, czego wyczekiwała całe życie, i czeka ją wiele niespodzianek.

   Męskim towarzyszem dla Lirael nieoczekiwanie staje się sam książę Sameth. I to jest najsłabsza, według mnie, postać w książce. Zapewne całość była efektem celowego zamysłu autora, niemniej jednak trudno jest mi wyrazić, jak bardzo ten nastolatek jest irytujący. Od małego wychowywany przez legendarną parę, z matką-Abhorsenem wchodził w Śmierć i wracał z niej nie raz, sam potrafi przemieszczać się swobodnie po początkowych obszarach rzeki śmierci, nie zastanawia się przy spotkaniu z nekromantą, czy może mu się coś stać, tylko działa… i zaraz potem staje się totalnym tchórzem, bojącym się własnego cienia. Rozumiem, że mógł się przestraszyć, ale żeby aż zapomnieć, kim się właściwie jest, i fakt, że ma siedemnaście lat, a nie dziesięć? Pomijając nawet to – jego zachowanie drażni, gdy czyta się po raz kolejny o tym, jak kombinuje, by posłać na wyprawę ratunkową innych, a samemu zaszyć się w bezpiecznym Domu Abhorsenów, odstawia fochy jak mały chłopczyk, a odpowiedzialność za losy przyjaciela z Ancelstierre, który wpada w kłopoty chcąc go odwiedzić, spycha na innych, nie mając z tego tytułu nawet jakichś szczególnych wyrzutów sumienia.

   Zwierzęcym towarzyszem numero uno zostaje tym razem pies, i to oczywiście będący stworzeniem magicznym. Lirael „znajduje go” jeszcze w Lodowcu Clayrów, i zabiera ze sobą na wyprawę, gdzie, jak się okazuje, przydaje się bardziej niż łuk i strzały. Ale Mogget pojawia się również, chociaż większość czasu w postaci białego kłębka futra, usypianego wciąż i wciąż dzwonieniem małego dzwoneczka. I czy mi się wydaje, czy zrobił się jeszcze wredniejszy z charakteru? Czy to specjalnie pomyślane, by porównać psie oddanie Podłego Psiska z kocią samowolą towarzysza księcia Sama?

Bolączka odległości z pierwszej części obowiązuje nadal, choć mam wrażenie, że ciągle dotyka jedynie najważniejszych z ważnych: królewskiej pary i młodego Sametha. Sama Lirael „odziedziczyła” to w mniejszym jakby stopniu – jej podróż wielką rzeką Ratterlin wydaje się być już czasowo i przestrzennie wytłumaczona. Mam też nadzieję, że tak już pozostanie, takie niewielkie ubytki w logice potrafią wybić mnie nagle z klimatu, co jest drażniące, gdy czyta się z przyjemnością.

   Na duży plus – choć z lekko mieszanymi uczuciami, bo nadal logicznie wydaje się cała sytuacja nieco niedopracowana – muszę zaliczyć sam Lodowiec Clayrów i jego bibliotekę. Jest to zamknięty, kobiecy świat, społeczeństwo niemal kapłanek, których jedynym celem jest widzenie przyszłości. Mężczyźni trafiają tam jedynie z przypadku – i z przypadku zostają czasem ojcami młodych Clayr. Wewnątrz samego lodowca jest ogromna sieć korytarzy i sal, w sporej części nieodkrytych jeszcze, i do takich zalicza się wspomniana wcześniej biblioteka. A jest to miejsce przesiąknięte magią do szpiku kości – i tą dobrą, Kodeksem, i Wolną, niebezpieczną. Każda bibliotekarka nosi przy sobie gwizdek i nakręcaną mysz – by w razie niebezpieczeństwa móc szybko wezwać pomoc. Czy dziwi zatem, że Lirael wpada w kłopoty niemal od razu, gdy tam trafia? A co logicznie mi tak nie leży? Ano, dostępne bez większych zabezpieczeń i poupychane niejako po kątach śmiertelnie niebezpieczne stworzenia Wolnej magii, które, wypuszczone, przez którąś z młodych adeptek, łatwo mogłyby poczynić spustoszenia w Lodowcu. Rozumiem, że Lirael dostaje się tam, gdzie chce, właśnie za pomocą swojego talentu do magii, znacznie przewyższającego zdolności kuzynek – ale też wywołuje niemiły dreszcz fakt, że w sytuacji takiego zagrożenia, Clayry właściwie nie miałyby się jak obronić, jeśli nie przewidziałyby wszystkiego krok po kroczku. A kłopotów Lirael nie przewidziały.

   Co mogę powiedzieć o całości? To nie koniec historii – „Lirael. Córka Clayrów” i „Abhorsen” stanową dwa, ściśle ze sobą powiązane tomy, więc jej druga część jeszcze przede mną, i mam wielkie nadzieje, że ci, co są niefajni, się poprawią, a ci fajni zostaną co najmniej tak dobrzy, jak są. No i więcej kota! Nawet jeśli ma się ciągle przekomarzać z psem. Także Śmierci było jakby mało (tej „nekromantycznej”!), i dzwonków, moich ulubionych, bo Sameth nijak nie chce z nich korzystać… Pozostaje mi spojrzeć z miłym uśmiechem na półkę, skąd zerka na mnie czerwoną okładką „Abhorsen”. 

Dane ogólne:
Tytuł oryginału: Lirael. Daughter of the Clayr
Autor: Garth Nix
Wydawnictwo: Wydawnictwo Literackie
Rok wydania polskiego: 2014 (wydanie drugie)
Ilość stron: 488